Een blog van Frits Koster

Vergeven klinkt zo gemakkelijk maar het blijkt lang niet altijd gemakkelijk te zijn. Bij lichte dingen die verkeerd zijn gegaan – door het toedoen van onszelf of van anderen – kunnen we gemakkelijk de hand over het hart strijken. Zeker als iets voor het eerst mis is gegaan blijkt dit heel waardevol: we beginnen weer opnieuw. In het geval van belangrijke relaties in ons leven is dit heel handig, het wordt dan ook wel de evolutionaire waarde van vergeving genoemd.

Soms blijkt vergeven echter (nog) niet haalbaar te zijn omdat er innerlijk veel boosheid, wrok of teleurstelling te voelen is. Dan blijkt vergevingsgezindheid beter te kunnen passen; er is een bereidheid of openheid en een welwillende houding of wens als ‘Moge er ooit verzachting in mij kunnen komen’ of ‘Ik gun ons dat we ooit weer op goede voet met elkaar kunnen leven’.

Soms blijkt een ander woord ook net wat beter aan te sluiten. Zo ken ik veel mensen die een beetje allergisch reageren op het woord ‘vergeven’ of er bijna van moeten overgeven (woordgrapje). Vaak heeft dit dan te maken met een opvoeding waarin vergeven meer werd geïnterpreteerd als een normatief moeten dan als een wijze keuze. Een woord als ‘verzoening’ of ‘verzoeningsgezindheid’, ‘berusting’, ‘verzachting’ of ‘vrede vinden bij’ kan dan wel eens meer toegankelijk zijn.

En soms blijken al deze woorden geen ingang te bieden. Meestal is de kwetsing of schade dan te groot of te vers. Ook hier mag compassie bij zijn, vergevingsgezindheid gaat immers meer over een proces dan over het halen van een doel. En soms kan dit een proces van vele jaren zijn.

In die zin ontdekte ik enkele weken geleden een heel mooi nieuw Nederlands woord in het boek ‘Woede en vergeving’ van Martha Nussbaum (Ambo|Anthos, 2016). Zij pleit in dit filosofische betoog voor ‘woedeloosheid’, wat een bijna letterlijke vertaling is van het Pali-woord adosa in de boeddhistische psychologie en wat ik tot nu toe altijd had vertaald als ‘een niet-rancuneuze houding’.

Eigenlijk is woedeloosheid een mooi synoniem voor gelijkmoedigheid: een ruimhartige houding waarbij we mindful kunnen zijn in relatie tot de pijnlijke gevoelens en ook alle soorten gedachten en gevoelens van boosheid, verdriet, teleurstelling, bitterheid gaan erkennen als deel van het proces.

Het mindful erkennen kan daarin dus meer begrepen worden, niet als een bestrijdingsdienst maar meer als een integratiedienst. Ik heb zelf gemerkt dat ik hierdoor in ieder geval niet zo gauw terechtkom in (ziekmakende) wrok en wraakgevoelens of – als deze wel zijn ontstaan – deze gemakkelijker alleen maar hoef te aanschouwen zonder er verder iets mee te hoeven doen. Zo kan geleidelijk een innerlijke gelijkmoedigheid of woedeloosheid ontstaan die verrassend veel ruimte kan bieden, zeker als de hardheid die we naar onszelf of naar anderen kunnen ervaren nog erg vers en rauw is.

Al deze processen mogen misschien horen bij de beoefening van vergevingsgezindheid. Om dit te ondersteunen hebben we de Mindfulness-Based Forgiveness Training (MBFT) ontwikkeld. Het lijkt nu misschien alsof je vooral zware thema’s moet hebben om mee te doen maar het kan natuurlijk net zo goed gaan om hele lichte botsingen. In de relatie met onszelf en met anderen komen we immers allemaal de imperfectie van het leven tegen. Ook het verkennen van lichte thema’s blijkt al heel verrijkend en verruimend te kunnen zijn, als een verdieping op het gebied van compassie en gelijkmoedigheid.

– Frits Koster, augustus 2023